Spor yaralanmaları.
SPOR SAKATLIKLARI VE REHABİLİTASYON
Çağımızın en önemli etkinliklerinden biri spordur.
Spora katılım her geçen gün artmakta, kitlesel bir görünüm kazanmaktadır. Tüm bu olumlu görünüm yanında, yarışma sporunun giderek zorlaşması ve yaygınlaşması, kitle sporunun kişi sağlığındaki yerinin anlaşılması ve yapılım yaygınlığı spor sakatlıklarının da artmasına neden olmuştur.
Bu spor sakatlıklarını, sakatlıkların anatomik yapısına göre sınıflayabiliriz:
1. YUMUŞAK DOKU YARALANMALAR
a. Kontüzyon (Ezik-Bere)
b. Hematom (Kan Birikmesi)
c. Açık Yaralar
d. Kramp
e. Tenosinovit
f. Tendon Kopmaları
g. Kas Yaralanmaları (Lif Kopması)
h. Bursit
a. Kontüzyon:
Tanımlama: Travma sonucu, deri, ve deri altındaki damarların ezilerek yararlanması ile sızma şeklinde kanamaların oluşmasıdır.
Görünme oranı: Çok sıktır.
Oluş nedeni: İki sporcunun çarpışması, sporcunun sert bir yere düşmesi veya bir alete çarpması gibi deri üzerine gelen dolaylı bir darbedir.
Belirtileri: O bölgede şişme, duyarlılık, bazen uyuşma, ağrı, renk değişimi.
Görünme yeri: Vücudun her yerinde.
Tedavi:
1. Elastiki bandaj ile baskı, gerekirse tespit ve istirahat.
2. Soğuk uygulama.
3. Travmaya uğrayan bölge kol ve bacaktaysa o bölgeyi yukarı kaldırmak.
4. Rehabilitasyona çabuk başlama.
5. İlaç tedavisi.
b. Hematon:
Tanımlama: Bir travma sonucu kanın belirli ve sınırlı bir bölgede toplanmasıdır.
Görünme oranı: Sıktır.
Oluş nedeni: Pataloji doku içinde kanamadır. Yüzeysel ve derin olmak üzere iki türlü oluşur.
Belirtileri: Yüzeysel olanlarda; yerel şişme, renk değişimi, ağrı. Derinsel olanlarda; geniş bölgede şişme, geç renk değişimi, ağrı, yerel sertlik.
Görünme yeri: Her ikisinde de uyluk, bacak, kol, bel ve ayak.
Tedavi:
1. Elastiki bandaj uygulanır.
2. Yerel soğuk uygulama.
3.Bazen hematomun boşaltılması.
4. Hareketsizliğin temini.
5. Antienflamatuar ilaç verilmesi.
6. Geç devrede fizik tedavi.
c. Açık Yaralar:
Tanımlama: Derideki doku devamlılığının çeşitli nedenlerle bozulmasıdır.
Görünme oranı: Sıktır.
Oluş nedeni: Sert bir cisim veya organın çarpması sonucu, dolaysız olarak oluşur.
Belirtileri: Kanama ve ağrıdır.
Görünme yeri: Baş, yüz, bacak ilk sıralarda olmak üzere, darbenin geldiği tüm vücut bölgeleridir.
Tedavi:
1. Kanamayı durdurmak.
2. Yara temizliği
3. Pansuman yapmak.
d. Kramp:
Tanımlama: Kas liflerinin ani ve şiddetli olarak bir ağrı ile kasılması ve bir süre kalmasıdır.
Görünme oranı: Sıktır.
Oluş nedeni: Aşırı terleme ile tuz kaybı, ani ısı değişikliği, aşırı yüklenme ve fazla yorgunluk, bilinçsiz beslenme kaslarda metabolizma artıklarının toplanması ve oksijen azlığı gibi nedenlerle, dolayı olarak oluşur.
Belirtileri: Şiddetli ağrı, kaslarda kasılma ve sertleşme.
Görünme yeri: En çok baldırlarda olur. Sırt, boyun, ayak ve omuzda da görülse de daha azdır.
Tedavi:
1. Karşıt kasın çalışması sağlanır.
2. Yumuşak masaj uygulanır.
3. Sıcak kompres uygulanır.
4. Kas gevşetici ilaçlar verilir.
5. Mg, K, Ca’dan zengin bir diyet uygulanır.
6. Diyet düzenlenir.
e. Tenosinovit:
Tanımlama: Ekleme yakın ve önemli işleri olan tendonların ağrılı durumudur.
Görünme oranı: Sıktır.
Oluş nedeni: Aşırı çalışma, aşırı zorlama sonucu dolaylı olarak oluşur.
Belirtileri: Ağrı, şişlik, kızarıklıktır.
Görünme yeri: en sık omuz, el bileği, kasık ve topuk bölgelerinde olur.
Tedavi:
1. Hemen kesin istirahat (üç hafta), bandaj veya atelleme, elevasyon.
2. İlaç kullanımı (NSAE).
3. Geç dönemde sıcak uygulama.
4. Fizik tedavi.
f . Tendon Kopmaları:
Tanımlama: Eklemlere hareketlilik sağlayan tendonların kopmasıdır.
Görünme oranı: Az olmakla beraber çok önemli oluşumdur.
Oluş nedeni: Ani ve sert hareketler sonucu dolayı veya dolaysız oluşur.
Belirtileri: Ağrı, tendonların yaptırdığı hareketlerin yok olması, kopma, kopma yerinde şekil bozukluğudur.
Görünme yeri: Aşil tendonu, el ve ayak parmaklarına ait tendonlar, kolda biseps tendonu.
Tedavi:
Kopmaların tümünün tedavisi cerrahidir.
g. Kas Yaralanmaları:
Tanımlama: Yapılan sert ve ani hareket sonucu kasın bir yada bir kaç lifinin kopmasıdır.
Görünme oranı: Çok sıktır.
Oluş nedeni: Dolaylı zorlanmalar ve dolaysız darbeler olabilir.
Belirtileri: Ağrı, kopma yerinde girinti, tansiyon kaybı, ödem, hareket güçlüğü.
Görünme yeri: Organizmanın tüm kaslarında görünebilir.
Tedavi:
1. İstiharat, elevasyon.
2. Soğuk uygulama.
3. Elektrotrepi.
4. Hematomu önlemek için elestiki bandaj uygulaması, gerekirse alçı, atel.
5. Lokal aneztezi uygulaması, NSAE kullanımı (ağrı için).
6. Geç devrede sıcak uygulama.
7. Ağrısız devrede egzersizlere başlama.
8. Cerrahi müdahale (büyük yırtıklarıda).
h. Bursit:
Tanımlama: Bursa içinde oluşan bir reaksiyondur. Genellikle, bursa içinde fazla sıvı toplanması ve bunun iltihabi sonucu olur.
Görünme oranı: Azdır.
Oluş nedeni: Dolaysız darbeler sonucu oluşur.
Belirtileri: Yumurta gibi yerel şişmeler, ağrı, renk değişliği, sıcaklık hissi.
Görünme yeri: En sık dirsek ve dizde görülür.
Tedavi:
1. Bandaj ve NSAE verilir.
2. Sıvı boşaltılıp, streoid ve lokal anestezik enjekte edilir.
3. Gerekirse cerrahi olarak çıkartılır.
2. EKLEM YARALANMALARI
a. Zorlanma ve incinmeler
b. Burkulma
c. Hemartroz
d. Çıkıklar
a. Zorlanma ve İncinmeler
Tanımlama: Kas ve tendonun ani olarak zorlanması veya fazla olarak kullanılması sonucu oluşan doku harabiyetidir.
Görünme oranı: Çok sıktır.
Oluş nedeni: Eklemlere olan ani ve sert yüklenmelerdir.
Belirtileri: Hareketle artan ağrı, hareket kısıtlığı, duyarlılık, şişlik, kas kopmuşsa o yerde girintiye seviye farkı.
Görünme yeri: Eklemlere hareket veren ve ekleme yakın yerlere yapışan tüm kas ve tendonlarda görülür.
Tedavi:
1.Tam tespit, istiharat, bandaj, erken dönem soğuk uygulama ve elevasyon.
2. Yerel ısı uygulamam (geç dönemde).
3. Kas gevşetici ilaçlar.
4. Kopma tam ise cerrahi müdahale.
b. Burkulma
Tanımlama: Eklemlerin zorlanmalar sonucu olağan hareket sınırını aşarak koruyucu ligamentlerin yaralanması.
Görünme oranı: Çok sıktır.
Oluş nedeni:Eklemlerin zorlanması.
Belirtileri: Şişme, ağrı, hareket kısıntısı ve renk değişikliği.
Görünme yeri: En çok ayak bileğinde görülür.
Tedavi:
1. Tedaviye hemen başlama esastır.
2. Soğuk uygulama
3. Elastik bandaj
4. Kesin istiharat.
c. Hemartroz
Tanımlama: Darbe veya zorlama sonucu eklem içinde kanama oluşması ve eklemde hemen oluşan şişme halidir.
Görülme oranı: Sıktır.
Oluş nedeni: Darbe veya zorlanmalarla oluşur.
Belirtileri: 1-3 saat içinde şişme, gerginlik hissi, ağrı, hareket kısıtlığı.
Görülme yeri: Çoğunlukla dizde görülür.
Tedavi:
1. Diz çevresine önce pamuk sarılır ve üzerine elastiki bandaj.
2. 72 saat kadar soğuk uygulama.
3. Geç dönemde sıcak uygulama.
d. Çıkıklar
Tanımlama: Eklemi oluşturan kemiklerin ilişkisi bozulur.
Görünme oranı: Sıktır.
Oluş nedeni: Eklem yüzeylerine uygulanan kuvvetle kapsil ve bağ yırtılıt. Kuvvet devam ederse çıkık oluşur.
Belirtileri: Ağrı, fonksiyon kaybı, şişlik, hematon.
Görünme yeri: Tüm çıkıkların % 60’ı omuz ve el parmağı çıkıklarıdır.
3. KEMİK YARALANMALARI
a. Kontüzyon
Tanımlama: Kemikte veya kırkırdakta meydana gelir. Kemik bütünlüğünün bozulmasına kırık denir. 2 şekilde görülür.
Açık kırık: Kırık kemik uçlarının dışarı çıkıp gözle görülmesi.
Kapalı kırık: Vücudun içinde gözle görülmeyen kırıktır.
Oluş nedeni: Travma sonucu oluşur.
Belirtileri: şişlik, ağrı, şekil bozukluğu, krepsitasyon sesi, anormal hareket.
Görünme yeri: en çok bacak ve kol olmak üzere tüm vücutta.
Tedavi:
1. Açık kırıksa sağlıklı temizlenir.
2. Tespit edilir.
3. Cerrahi müdahale için hasta sağlık kuruluşuna götürülür.
KIRIK ÇEŞİTLERİ
Spiral Kırık: Kemik uçları testere ağzı biçiminde ayrılmıştır. Yaşlılarda tedavisi çok zordur.
Yeşil Dal Kırığı: Kemik kırılmış fakat uçları açılmamıştır. Büyüme çağındki çocuklarda görülür.
Transvers Kırık: Düzgün kırık. Kemik uçlarının düzgün olarak birbirinden ayrılması şeklinde görülür. Yerine getirilmesi kolay ama kaynaması problem olur.
Ezik Kırık: Kemik uçları ayrılmadan içe doğru çökme şeklinde görülür. Öncelikle kafatasında görülür.
Delik Kırık: Kemik uçları ayrılmadan kemiğin gövdesinde kırık meydana gelir. Delik açılır.
AŞIRI ZORLANMA SONUCU OLUŞAN SPOR YARALANMALARI
a. Kas Sertliği: Özellikle, statik olarak çalışan kaslardaki metabolizmanın durması sonucu oluşan, reaktif kas sertliğidir. Kaslarda basma ile ağrılı sertlik vardır. İlgili adaleler çalıştırıldığından ağrı oluşur. Hareketler ağrı nedeniyle sınırlıdır.
Tedavi: Lokal merhem ve pomat uygulaması, 2-3 gün kas gevşetici ilaçlar, buz ile soğuk masaj, elektroterapi ve sıcak banyo ve saunalar önerilir. Kas güçlendirici egzersizler yapılır. Ağrı doğuracak hareketlerden kaçınılmalıdır.
b. Kas Yorgunluğu: Ağır spor yarışmalarından sonra sporcularda görülen ağrılı bazen şişlik ve sertlik yorgunluk sadece fizyolojik bir olay değildir. Fizyolojik etkilerin yanında psikolojik etkilere de bağlıdır. Yorgunluk organizmanın bütünü ile değerlendirilebilir. Bunlara ek olarak vitamin ve protein eksikliği gibi nedenlerde yorgunluğa sebebiyet vermektedir.
Tedavi: Kas yorgunluğunun tedavisinde en önemli olanı yüklenme veya antrenmandan sonra ısınma hareketleridir. Hiçbir tedavi uygulanmadan sadece dinlenme ile 3-4 gün içinde geçtiği görülür. Yorgunluğun atılmasını hızlandırmak için sauna ve masaj da etkildir.
c. Kas Krampları: Genel yüklenme sırasında ve yüklenmeden sonra ortaya çıkar. Uyluk ve baldır kaslarında daha sık görülür. Etkileyen faktörler; aşırı sıvı elektrolik kaybı, lokal dolaşım bozukluğu, ayakkabı ve çoraplar, yetersiz ön hazırlık.
Tedavi: Spora ara verilmelidir. Hafif kramp çözücü masajlar uygulanır. Sıvı ve elektrolik açığı tamamlanır. 2-3 gün süreyle ilgili ekstremitede çalışma yapılmaz. Kas güçlendirici egzersizler, buz tedavi ve gevşetici masajlar, kas gevşeticiler verilir.
d. Sürantrenman: Uzun bir zaman devam eden bedeni ve ruhi zorlanmanın, organizmada yaptığı yorgunluk haline sürantrenman denir.
Belirtileri:
Bedeni Belirtileri: Kilo düşmesi, gözler önünde siyah halkalar, soluk bir yüz, iştahsızlık, hazımsızlık, ishal, uyku istediğine uyuyamama, sebepsiz terleme, baş ağrısı, kaslarda sebepsiz kramplar, çalışmalar sırasında nabız ve solunum artışı vs.
Ruhi belirtileri: Neşesizlik, antrenmandan kaçma ve nefret duygusu, karakter değişmeleri, takım arkadaşlarına karşı anormal davranışlar, olumlu sözlere tepki, kırıcılık, konsantrasyon güçlüğü dalgınlık vs.
Sürantrenman Oluşumununda;
Bedeni etkiler: Uzun ve aşırı çalışmalar, bilinçsiz aşırı yüklenme, yeteri kadar hazırlanmadan sık ve zorlu yarışmalara karılma, az uyku ve az dinlenme, düzensiz bir yaşam tarzı, yeterli ve dengeli beslenmeme vs.
Ruhi etkenler: Aile ve meslekten doğan endişeler, gürültü, antrenör ve idarecilerin kaba davranması, saha ve salonda seyirciler tarafından sporcuya söylenen kötü sözler, müsabakalarsa yenilme korkusu vs.
Sürantrenman’a engel Olmak İçin Koruyucu Tedbirler:
antrenman programı yapılırken sporcunun cinsiyeti, yaşı, kapasitesi ve eksiklikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Beslenmesine dikkat edilmeli, genel koordinasyon çalışmalarına önem verilmelidir. Dinlenme iyi ayarlanmalıdır.
Sürantrenman durumunda Sporcuya Yardım;
Antrenman günleri azaltılmalı. Yemek listesi değiştirilmeli, dinlenme ve uykuya uzun zaman ayrılmalı, antrenmanlara sıvı içecekler getirilmeli, açık havada uzun yürüyüşler yapılmalıdır.
Ağır hallerde birkaç gün yatak istirahati verilmeli, sinema, tiyatro, park gezintileri yapılmalı, beslenmede A.B.C vitaminlerinden, minerallerden, proteinden zengin besinler ön planda tutulmalıdır.
TENDON YARALANMALARI
Tendonlar kuvvetleri kaslardan kemiklere aktaran organlardır. Kaslar kasılınca kuvveti doğurur ve bu kuvvet de tendonların gerilmesine sebep olur. Tendon çok güçlüdür ve gerilmeye karşı dayanıklıdır. Tendonlar şu durumlarda yaralanmaya uğrarlar.
- Hızlı biçimde kasılma
- Yük binmeden tendonun gergin olması.
- İlgili kas grubunun dışarıdan uyarılması.
- Direk kesici ve ezici darbeler.
BAŞ, YÜZ ve BOYUN YARALANMALARI
Beyin sarsıntısı, beyinin yüzeysel yaralanması, beyinde harabiyet ve basınç.
Genel Belirtiler:
- Travmaya bağlı şuur kaybı ve koma.
- Zor hissedilebilen zayıf nabız.
- Vücut ısısının yükselmesi, alnın sıcak hissedilmesi.
- Hırıltı solunum.
- Tam veya yarı felç.
İlk Yardım:
- Hasta açık yere çıkarıldıktan sonra, solunum kontrol edilir.
- Soluk yolunun açık kalması sağlanır.
- Elbiseler gevşetilir.
- Solunum normalse hasta sırt üstü yatırılır ve baş yana çevrilir veya yan yatış pozisyonu verilir.
- Vücut ısısı muhafaza edilir. Dışarıdan ısı tatbik edilmemelidir.
- Hasta yanlız bırakılmaz ve hastaya sıvı gıdalar verilmemelidir.
- En kısa sürede bir sağlık kuruluşuna götürülmelidir.
DAMAR TIKANLIKLIĞI, BEYİN KANAMASI
Beynin belirli kısımlarına kan taşıyan damarların, birden bire ciddi biçimde tıkanması veya çatlayan damardan beyne kan hücum etmesidir.
Belirtiler:
birden bire duyulan baş ağrısı ve baş dönmesi, nabız yükselmesi, uyumsuzluk, karmaşık ruh hali, heyecanlı ve ağlamaklı olması, sık sık bayılma vs.
İlk Yardım:
- Hasta yatırılır, başı ve omzu desteklenerek kaldırılır. Salya akıntısının kolay gerçekleşmesi için baş yana çevrilir.
- Dolaşımı rahatlatmak için boyun ve boğazsaki giysiler gevşetilir.
- Bayılmışsa solunum yolları açılıp nefesi kontrol edilir.
- Derhal bir sağlık kuruluşuna götürülür.
KAFATASI KIRIKLARI
Belirtiler:
Kafatası kırıkları röntgenle teşhis edilir. Bunun yanında; bilinç kaybolması, kafatası kırığında burun ve kulaktan kan veya sıvı gelebilir. Hatta gözün beyazında kan lekesi görülürken göz bebeğinde farklılaşma oluşur.
İlk Yardım:
- Kulaktan akıntı geliyorsa, akın gelen kulak aşağıya gelecek biçimde yatırılır.
- Kulak yumuşak bir tamponla kapatılır.
- Baygınsa nefesi kontrol edilir.
- Derhal bir sağlık kuruluşuna götürülür.
GÖZ YARALANMALARI
Basit bir çizilme bile gözün iç yüzeyinde zemini hazırlayabilir ve körlüğe kadar götüren tehlikeler hazırlayabilir.
Belirtiler:
- Ağrı, batma hissi, göz yaşarması.
- Etkilenen gözün kısmen veya tamamen görmemesi.
- Kanlanma, kanama.
İlk Yardım:
- Yaralı sırt üstü yatırılır, baş altına bir yastık konur.
- Yaralanan göz üzeri steril bir bezle kapatılır.
- Hastaneye sevk edilir.
KULAKTAN KAN GELMESİ
Kulak zarının zedelenmesi veya kafatasının incinmesi halinde kanama görülür.
Belirtiler:
- İç kulakta ağrı, sızı.
- Hafif veya tam işitmeme.
- Kulaktan kan gelir.
İlk Yardım:
- Hasta yarı oturmuş durumundadır.
- Kulak steril bir bezle kapatılır.
- Şoku önlemek için tedbirler alınmalıdır.
- Hasta baygınsa solunum yolu açık tutulmalı.
- Yaralı kulak yere eğilip akıntı gelmesi sağlanmalı.
BURUN KANAMASI
Burun deliklerindeki kan damarlarının çatlaması sonucu görülen kanamadır. Çok sık görülür.
İlk Yardım:
- Yaralı oturtulur, başı öne eğilir.
- Ağızdan nefes almasını söyleriz.
- Burun üzerine baskı uygulanır ve bu tobası konulabilir.
Yukarıda anlattığımız tüm bu saktlanma ve yaralanma riskini en aza indirmek için emniyet tedbirleri alınmalı, temizlik koşullarına dikkat edilmeli ve tehlikeli kurallar tehlikesiz alanlra çekilmelidir. Antrenman sıklığı, süresi ve şidedeti iyi ayarlanmalıdır. Bunu yaparken sporcunun fizik yapsı, kondisyonu ve yaşı göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca iklim şartları da göz önüne alınrak doğru ve iyi malzeme seçilmelidir.
İyi bir ısınmada sakatlık önlemde etkilidir. Isınmaya yavaş yavaş ve gittikçe artan bir tempo başlanmalıdır. Sporcu genel ısınma ile başlamalı, özel ısınma ile devam etmelidir. Isınma bir miktar terlemeye neden olmalı fakat yorgunluk meydana getirmemelidir. Isınmaya müsabakadan 30-35 dak. önce başlanmalı 10-15 dak. kala tempo düşürülmeli, 5 dak. Kala bitirilmelidir.
Isınma Alıştırmalarında Şunlara Dikkat Edilmelidir:
- Sporcunun güç kuvvet durumu
- Antrenman veya müsabakanın önemi
- Müsabaka sayısı
- Sporcu sayısı
- Cinsiyet
- Sporcunu seviyesi
- Sporcunun psikolojik durumu
- Sporcunun motivasyonu
- Günün saati
- Spor branşı
- Çevresel faktörler
Isınmanın etkilerinden söz edecek olursak; psikolojik ve fiziksel etkisi vardır. Sporcuya sakatlıklara karşı korurken, sporcunun kendini hazır hissetmesini ve konsantre olmasına yardımcı olur.
Tüm bu bahsettiğimiz önlemler alındığı takdirde sakatlanma riski en aza inecektir. Tedbirlerin alınmasına rağmen sakatlanma riski her zaman vardır.
SPOR YARALANMALARINDA İLK YARDIM
Spor yaralanmalarında ilk yardım olarak en geçerli yöntem “RICE”dir. Buda dinlenme, soğuk mobilizasyon, kompresyon, elevasyon kelimelerinin İngilizce baş harfleri alınarak oluşturulmuş bir kısaltmadır.
R (Rest) Dinlenme: Antrenman veya müsabakanın hemen sonlandırıp sporcunun sakatlanan vücut bölgesinin dinlendirilmesidir. Bu aynı zamanda vücudun kendini tamir etmesine izin veren bir yöntemdir.
I (Ice) Buz: Temel tedavi olarak sakatlanan kısma soğuk uygulanmasıdır. Soğuk, tedavi edici ve fizyolojik etkileri ile ağrı ve ödemi azaltır, sinir iletim hızını ve kas iğciğinin uyarılmasını sağlar, kas spazmının çözülmesine yardımcı olur. Ayrıca yaralanmış sahanın metabolik ihtiyacını en aza indirir.
Soğuk Tedavisinin Uygulama Şekilleri:
1. Buz parçaları kırılarak bir torba veya soğuk su ile ıslatılmış havlu içinde uygulanabilir.
2. Yaklaşık 0-10 C ekstremite daldırılabilir.
3. Buz masajı yapılabilir. Bir buz parçası havlu veya bezle tutularak en az 5-10 dak. süre ile dairesel hareketlerle tatbik edilmelidir.
Soğuk Tedaviyi Uygulama Prensipleri:
1. Soğuk tedavisi sakatlıktan sonraki ilk 2-4 gün içinde yapılır.
2. Uygulama şekli göz önünde tutularak süre ayarlanmalıdır. İlk gün 2 saatte bir 15-20 dak. Olmak üzere uygulama yapılır. İlk günden sonra 15-25 dak. arasında tatbik edilmelidir.
3. Soğuk uygulama yapılan madde ile deri arasında mutlaka bir şey bulunması ayrıca bu araya konan materyal soğuk su ile ıslatılmalıdır. Hiçbir şey bulunamıyorsa giysi üzerinden uygulama yapılmalıdır.
4. Soğuk tedavisi, sakatlanan bölgede zayıf dolaşım, vasküler yetersizlik varsa kesinlikle kullanılmamalıdır.
C (Compresyon) Kompresyon: Lokal basınç uygulamasıdır. Soğuğun soğuğun yanında kanamayı durdurmak ve ödemi kontrol altına almak için kullanılmaktadır. Elastik bandaj ve uygun pedler tercih edilmektedir.
E (Elevation) Elevasyon: Sakatlık sonraso gelişen ödemin kontrol edilmesi için uygulanır. Yaralanan vücut yükseltilerek kalpten yükseğe alınmasıdır.
Örn: Ayak sakatlıklarında sporcu sırt üstü yatırılarak sakat ayağının altına bir yastık konulması ve sakatlığın şiddetine göre ağrı kesici verilmesidir.
SPOR SAKATLIKLARINI HAZIRLAYAN FAKTÖRLER
Kişisel Faktörler:
1. Postür Bozukluklar (Duruş Bozuklukları): Kamburluk, bel çukurluğu, düz tabanlık, taban çökmesi, eztremitelerde uzunluk, kısalık.
2. Enfeksiyon Kaynakları: Sinüzit, grip, diş çürükleri, romatizma, siyatik.
3. Fiziksel Uygunsuzluk: Motorik özeliklerin yeterince gelişmemesi: Ayrıca yaş, iyi ısınmama, hazır olamama.
4. Koordinasyon Bozuklukları: Özellikle tekniğin bozuk olması, agonist ve antagonist çalışan kasların kuvvet ve uzunluk bakımından dengesiz olması, farklı özelliklerde bulunması.
5. Psikolojik Faktörler: Özellikle Konsantrasyon yetersizliği, ayrıca seyirce, antrenör, idareci, basın, çevre faktörleri riske atılmayı zorlayacağı için sakatlanma riskini arttırır.
6. Yorgunluk: Çalışmalar sonucunda metabolizma atıklarının yani toksin maddelerinin kaslarda ve kanda toplanarak sporcunun ruhi ve bedeni faaliyetleri acısından verimlilik düzeyinin azalmasına yorgunluk denir. Spor yorgunluğu ise; kasların en son kapasiteye ulaşarak beklenen gücün azalmasıdır. Yorgunluk, kuvvet, sürat ve dayanıklılığın yavaşlamasına, istek ve yeteneklerin sınırlı kalmasına dolayısıyla belirli bölgelerin zorlanarak sonuçta sakatlanmamasına neden olmasıdır. Yorgunluğun sebepleri ise oksijen yetersizliği, atp, pc, glikojen depolarının boşalmasına, kan şekerinin azalması, su ve tuz kaybı, çevre faktörü, yaş, bünye, dengesiz beslenme, uykusuzluk, çeşitli hastalıklar, psikolojik bozukluklar ve antrenmansızlık yorgunluk sebepleridir.
Çevresel Faktörler:
1. Zemin: Çim, toprak saha, beton, parke vs sahanın spor yapmaya uygunluğu ve uygunsuzluğu.
2. Spor malzemesi: Kullanılan her türlü malzeme bu malzemelerin uygunsuz ve eksik olması.
3. İklim: Buz, yağmur, çamur vs. şartlarsa sportif faaliyetlerde bulunma, top oynama, koşma. Özellikle açık hava sporları için.
4. Antrenman şekli: Isınma, soğuma amaca uygun olarak yapılmalı. Eksiksiz ve tam olarak uygulanmalıdır.
5. Kurallar: Genel oyun kuralları. Hakemlerin kötü yönetimi, ihmali, aşırı sertliklere izin vermesi, hakimiyet kurmaması. Sporcuların oyun kurallarını iyi bilmemesi yada uygulayamaması. Hakemin yanlışlara göz yumması, kuralları herkese adaletli uygulayamaması.
6. Eğitim eksikliği: Sporcu, antrenör, yönetici, sağlık ekibinin yeterince bilgilendirilmemesi ya da bildiklerini uygulayamaması.
SPORCULARI SAKATLANMAYA İTEN SEBEPLER
- Takım seviyesi.
- Müsabakanın önemi.
- Yerini yedek oyuncuya kaptırma korkusu.
- Pirimin cazipliği.
- Gizli doping yapması.
- Yerinin doldurulamaz olduğu inancı.
- Sakatlığı önemsememesi.
- Sakatlıktan sonra tedavi yaptırmadan spora devam etmesi.
